Πώς πήραν το όνομά τους οι πιο γνωστές πλατείες της Αθήνας

 

Ποιοι μόνοιασαν στην πλατεία Ομονοίας και ποιων ανθρώπων οι κλαυθμοί και οι οδυρμοί ακούγονταν στην Πλατεία Κλαυθμώνος; Η αστική μνήμη επιβιώνει στα σημεία που δίνουμε καθημερινά ραντεβού, παρότι πιθανότατα δεν το γνωρίζουμε.

Τόποι συναντήσεων, τρυφερών ραντεβού, μεγάλων διαδηλώσεων, γέλιων και φωνών. Είναι οι δικές μας πλατείες, συνυφασμένες με τις μεγάλες στιγμές της ιστορίας και τις χιλιάδες μικρές στιγμές όλων μας.

Αλήθεια, όμως, ποιος τις βάφτισε;

Πλατεία Ομονοίας

Πάνω από 10 φορές έχει αλλάξει σχήμα και μορφή η κομβικότερη πλατεία των Αθηνών, κι άλλες τόσες έχει αλλάξει ο ρόλος της στην καθημερινή ζωή της πρωτεύουσας, ανάλογα με την εποχή και τους πληθυσμούς που τη χρησιμοποιούσαν.

Έζησε όλο το ταξίδι, από τη δόξα μέχρι την εγκατάλειψη και πάλι πίσω: υπήρξε τόπος συγκρούσεων και διεκδικήσεων, σημείο ζύμωσης μεταξύ των αστών και των διανοούμενων, αλλά και τόπος προσφυγικός, πολυπολιτισμικός, ξεχασμένος, μέχρι να φτάσουμε στο σήμερα και στο κυκλικό σιντριβάνι που τέθηκε ξανά σε λειτουργία.

Κάποτε η Ομόνοια ήταν χέρσο χωράφι. Στα πρώτα σχέδια που είχαν εκπονήσει οι αρχιτέκτονες Κλεάνθης και Schaubert για τη «Νέα Πόλη» το 1833, εμφανίστηκε πολύγωνη, με το όνομα «Πλατεία Ανακτόρων» κι αποτελούσε τη μία από τις κορυφές του ισοσκελούς τριγώνου του κέντρου.

Όμως, το σχέδιο δεν προχώρησε στην πράξη και τελικά η πλατεία διαμορφώνεται ως κυκλική το 1846 με βασιλικό διάταγμα και πήρε το όνομα του βασιλιά Όθωνα.

Το σημερινό της όνομα το απέκτησε μια εικοσαετία αργότερα, όταν άλλαξε το πολιτικό καθεστώς στη χώρα. Το 1862, ο πρόεδρος της προσωρινής κυβέρνησης που διαμορφώθηκε μετά την εκθρόνιση του βασιλιά, εν ονόματι Δημήτριος Βούλγαρης, πρότεινε να δώσουν συμβολικά το όνομα «Ομονοίας» στην πλατεία, προς επούλωση του συλλογικού τραύματος που είχε προκληθεί από την αιματηρή σύγκρουση μεταξύ «Πεδινών» και «Ορεινών» μετά τις εκλογές εκείνου του έτους.

Πλατεία Κλαυθμώνος

Eurokinissi

Από το αρχικό σχέδιο των Κλεάνθη και Schaubert, η υπόθεση πολεοδόμησης της πόλης πέρασε στον -επίσης Βαυαρό- αρχιτέκτονα και ζωγράφο Leo von Klenze, κι όλο αυτό το διάστημα στον αέρα έμενα το πού θα προσγειωθεί το ανάκτορο του Όθωνα, με το ζεύγος να διαμένει προσωρινά σε εκείνο το σημείο του κέντρου.

Για τον λόγο αυτό, η Πλατεία Κλαυθμώνος αποτέλεσε ουσιαστικά τον πρώτο κήπο της πρωτεύουσας (τότε γνωστός ως «γρασιδότοπος»), με τη βασίλισσα Αμαλία να φυτεύει μπροστά στο σπίτι της φοίνικες και λεύκες, προτού αναλάβει τον Εθνικό Κήπο κι όχι μόνο.

Στην αρχή λεγόταν, λοιπόν, Πλατεία των κήπων του Παλαιού Παλατιού, έπειτα με την ανέγερση του Νομισματοκοπείου πήρε το ανάλογο όνομα, αργότερα έγινε Πλατεία 25ης Μαρτίου λόγω της εθνικής επετείου, Πλατεία Δημοκρατίας με την έξωση του Όθωνα, Κήπος του Υπουργείου Οικονομικών, όταν εκείνο στεγάστηκε εκεί, και χρόνια αργότερα, το 1878, ένα πιασάρικο χρονογράφημα στην εφημερίδα Εστία κατέστησαν τον Δημήτρη Καμπούρογλου νονό της πλατείας, όπως την ξέρουμε έως σήμερα.

Λόγω του Υπουργείου Οικονομικών, αλλά και της σύνδεσης που είχε ιστορικά με το βασιλικό καθεστώς, αποτελούσε ανέκαθεν σημείο ταξικών συγκρούσεων. Εκείνη τη χρονιά έγιναν εκλογές και όπως ήταν αναμενόμενο μαζί με την κυβέρνηση άλλαξαν κι οι ευνοούμενοι πολίτες. Έτσι συνέβη έντονη διαμαρτυρία «υπό τους ήχους κλαυθμών και οδυρμών» από τους δημόσιους υπαλλήλους που απολύθηκαν, γνωρίζοντας ότι είναι απίθανο να επιστρέψουν.

Να σημειώσουμε ότι τον Ιούνιο του 1989, μαζί με τα αποκαλυπτήρια του μνημείου που δεσπόζει σήμερα στην πλατεία, ανακοινώθηκε ότι πλέον ακούει στο όνομα «Πλατεία Εθνικής Συμφιλίωσης», χωρίς ωστόσο να περάσει ποτέ σε χρήση.

Πλατεία Κοτζιά

© Βασίλης Ρεμπάκης / Eurokinissi

Παρά την πραγματικά εξαίσια ομορφιά αυτής της μεγάλης πλατείας, με το «στρουμπουλό» γλυπτό της Σοφίας Βάρη μες το σιντριβάνι στο κέντρο και τα εντυπωσιακά νεοκλασικά κτίρια τριγύρω, παραμένει χαμηλά στις προτιμήσεις των Αθηναίων – ίσως το γεγονός ότι υστερεί σε αστικό εξοπλισμό, πχ παγκάκια, παίζει ένα ρόλο.

Οι Βαυαροί πολεοδόμοι είχαν οραματιστεί μια πλατεία με ευρωπαϊκά πρότυπα, περιστοιχισμένη από στοές και περίβλεπτα στοιχεία, όμως το τρελό ύψος του κόστους κράτησε τα σχέδια στο συρτάρι κι ο μόνος λόγος που διαχρονικά παρέμεινε ανοιχτός, ελεύθερος χώρος ήταν επειδή διέτρεχαν υπόγεια ρεύματα και κρίθηκε αδύνατη η οικοδόμηση.

Για πολλά χρόνια του 19ου και του 20ου αιώνα ήταν γνωστή με το όνομα «Πλατεία Νέου Θεάτρου» ή «Πλατεία Δημοτικού Θεάτρου», επειδή οικοδομήθηκε εκεί δίπλα το Δημοτικό Θέατρο, ένα περίοπτο αρχιτεκτόνημα του Ziller που είχε χαρακτηριστεί το «καλλίτερον της Ευρώπης».

Ήταν η εποχή της δόξας της. Για πολιτικούς και άλλους ασήμαντους λόγους, το θέατρο σταμάτησε τη λειτουργία του, έμεινε κενό και καταλήφθηκε απ’ τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, ώσπου το 1934 αναλαμβάνει δήμαρχος ο Κωνσταντίνος Κοτζιάς και αποφασίζει εντελώς αψυχολόγητα να το κατεδαφίσει.

Εξίσου αψυχολόγητο το γεγονός ότι τελικά η πλατεία παίρνει το όνομά του.

Πλατεία Αμερικής

Κάποτε ήταν εξοχή η Αθήνα κι είχε άπλετα σημεία με λουλούδια για να φτιάξεις μαγιάτικο στεφάνι. Ένα από αυτά ήταν, παραδόξως, η περιοχή στην πλατεία Αμερικής, γι’ αυτό και ονομαζόταν «Πλατεία Ανθεστηρίων». Όταν πια χτίστηκε η Αθήνα και στα δυτικά της Πατησίων υπήρχαν κάποια καφενεία, σε ένα εξ αυτών σύχναζε μια ζωηρή παρέα που έμεινε στην ιστορία ως «ορκισμένοι εργένηδες».

Να που όμως ένας άνδρας απ’ την παρέα παραστράτησε, παντρεύτηκε αλλά το μετάνιωσε γρήγορα κι η διαζευγμένη γυναίκα εξαγριώθηκε, φτάνοντας έως τις εφημερίδες.

Το θέμα πήρε μεγάλες διαστάσεις, καθώς προτάθηκε να ψηφιστεί νόμος φορολόγησης των άγαμων ανδρών. Ήταν τέλη της δεκαετίας του 1880, λίγο πριν την πτώχευση. Πλήθος ανδρών συσπειρώθηκε τότε σε αυτή την πλατεία για να διαμαρτυρηθεί. Έτσι προέκυψε το όνομα «Πλατεία Αγάμων» που τη συνόδευε για χρόνια. Το πώς έλαβε το σημερινό της όνομα δεν έχει τόσο ζουμί ως ιστορία: ήταν το 1927, προς τιμήν των Αμερικανών για το φιλελληνισμό τους.

Πλατεία Συντάγματος

Είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πλατεία της χώρας αλλά και η πιο εξέχουσα, εφόσον εμπρός αυτής ήταν που τελικά κατασκευάστηκαν το 1836 τα ανάκτορα του βασιλιά, τα οποία μετέπειτα έγιναν ως γνωστόν η έδρα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Μέχρι να συμβεί η Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843, κατά την οποία αναγκάστηκε ο Όθωνας να παραχωρήσει σύνταγμα στον λαό, η πλατεία ονομαζόταν Ανακτόρων, ενώ έκτοτε συμβολικά έλαβε το όνομα που κρατάει έως σήμερα.

Το σιντριβάνι της πλατείας, που παραμένει έως σήμερα σήμα κατατεθέν της και ίσως το πιο δημοφιλές σημείο της πρωτεύουσας για ραντεβού, φέρει την υπογραφή του Ernst Ziller, ενώ η δενδροφύτευση ξεκίνησε από τη βασίλισσα Αμαλία.